Μελετώντας τα δύο τελευταία χρόνια την ιστορία της Εκπαίδευσης στη χώρα μας, κυρίως σε επίπεδο νομοθετημάτων, κανονιστικών διατάξεων και προγραμμάτων σπουδών, μου προκάλεσε έκπληξη το κομμάτι που αφορά σ' αυτό που λέμε σήμερα Τεχνική & Επαγγελματική Εκπαίδευση (ΤΕΕ). Έκπληξη και ως προς τη χρονολογία θεσμοθέτησής της αλλά κυρίως ως προς την ταυτότητα των γεγονότων. Κάτι σαν déjà vu.
Αν και είναι δύσκολο να απομονώσεις την ΤΕΕ από τον κορμό της εκπαίδευσης, πιστεύω ότι αξίζει να γνωρίζουμε ορισμένα γεγονότα που αφορούν σ' αυτήν. Είναι τόσο πλούσιο το υλικό και τα ιστορικά δεδομένα που θα χρειαζόντουσαν αρκετές σελίδες για να αποδώσει κάποιος μια κατατοπιστική εικόνα. Οι δυσκολίες είναι ακόμη μεγαλύτερες όταν πρέπει η εικόνα αυτή να αποδοθεί μέσα σε λίγες γραμμές.
Στηριζόμενος στη φράση "η προσπάθεια μετράει", ας ξεκινήσουμε αυτή την πολύ σύντομη αναδρομή και ανάγνωση.
Η πρώτη (και σοβαρή) προσπάθεια αποδίδεται στον Καποδίστρια, ο οποίος, με την διορατικότητα που τον διέκρινε και προσπαθώντας να θέσει τα θεμέλια ενός κράτους, έδωσε μεγάλη έμφαση στο θέμα της εκπαίδευσης. Ο Καποδίστριας και οι συνεργάτες του διαμόρφωσαν για πρώτη φορά από την ίδρυση του ελληνικού κράτους τις θεωρητικές βάσεις και για την Επαγγελματική κατάρτιση των νέων της εποχής. Η φιλοσοφία του για το τι πρέπει να περιλαμβάνει το σχολείο της εποχής του, συνοψίζεται στην εξής πρόταση: "Όλαι αι τέχναι εν γένει και αι επιστήμαι αι βιωτικαί, από την ποταπωτάτην τέχνην και βάναυσον τέχνην του λιθοτόμου, έως εις την περικαλλεστάτην και ωραίαν την του αρχιτέκτονος και από την του απλουστάτου βοσκού των θρεμμάτων μέχρι της πολυπλόκου πολιτικής επιστήμης του κυβερνάν τους ανθρώπους."
Δυστυχώς τίποτε δεν μπόρεσε να εφαρμοστεί λόγω της δολοφονίας του.
Με την άφιξη του Όθωνα, θεσμοθετείται ένα εκπαιδευτικό σύστημα που η φιλοσοφία του έμελλε να κυριαρχήσει για πάρα πολλές δεκαετίες. Ένα σύστημα που στηρίχτηκε σε ξένα πρότυπα, τα οποία προσπάθησαν να μεταφέρουν αυτούσια στον Ελληνικό χώρο. Και ακόμη χειρότερα, είχαμε το Γαλλικό πρότυπο για τη στοιχειώδη εκπαίδευση και το Βαυαρικό πρότυπο για τη μέση εκπαίδευση (ακόμη και η λέξη Γυμνάσιο που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα είναι παρμένη από τον όρο Gymnasium που χρησιμοποιούσαν οι Βαυαροί). Την εποχή του Όθωνα έχουμε και την ίδρυση του πρώτου "Τεχνικού" σχολείου, το καλούμενο "Μηχανοθήκη", που λειτούργησε ως εργαστήριο και αργότερα μετεξελίχθηκε στην Πολυτεχνική σχολή των Αθηνών.
Δυστυχώς και τότε, κυρίαρχη άποψη ήταν μια πιο "αριστοκρατική" παιδεία με αποτέλεσμα την περιφρόνηση και την αποστροφή προς τα τεχνικά επαγγέλματα και συνεπώς την υπολειτουργία του πρώτου Τεχνικού σχολείου. Σε μια εποχή που είχαν ξεκινήσει κάποια μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά τεχνικά έργα, χρησιμοποιήθηκαν αλλοδαποί τεχνίτες!!!
Φτάνοντας στα τέλη του 19ου αιώνα χωρίς σημαντικές αλλαγές, το ελληνικό κράτος συνεχίζει να προτιμά την ελαχιστοδάπανη παιδεία των θρανίων και του πίνακα, αφήνοντας την Τεχνική & Επαγγελματική εκπαίδευση στην ιδιωτική πρωτοβουλία (είναι η εποχή που ιδρύονται από ιδιώτες εξειδικευμένες σχολές με στόχο την εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού που θα στελέχωνε τη βιομηχανία και άλλους οργανισμούς). Ειδικά στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, έχουμε τα πρώτα φαινόμενα ανεργίας με τον κορεσμό του Δημοσίου από δημόσιους υπαλλήλους. Την εποχή εκείνη, ο απόφοιτος του Γυμνασίου (κάτι αντίστοιχο με το σημερινό Λύκειο) θεωρείτο ο μορφωμένος της εποχής και το απολυτήριο του Γυμνασίου ήταν το κλειδί για μια θέση στο Δημόσιο.
Το επόμενο απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής (1887) αποδίδει τέλεια την εικόνα που επικρατούσε:
"Εάν λαμβάνονταν φροντίδα και μέριμνα και αντί τόσων πολλών σχολείων και γυμνασίων και της αργούσης Ακαδημίας, ελλείψει ακαδημαϊκών, είχαμε τεχνικές σχολές και βιομηχανικά εργοστάσια, η Ελλάδα δεν θα έπασχε από πληθώρα επιστημόνων, γιατρών και δικηγόρων, ούτε εξ ημιμαθείας. Δεν θα κατατρυχόταν από ένα πλήθος θεσιθηρών και αργών, από πολιτική διαφθορά και καχεξία. Αντίθετα, οι παραγωγικοί πόροι θα ήταν μεγαλύτεροι, η εισαγωγή διαφόρων ειδών μικρότερη και δεν θα ήταν αναγκασμένο το φτωχό και μικρό ελληνικό κράτος να εξάγει τόσα εκατομμύρια για προμήθεια από το εξωτερικό των από της κεφαλής μέχρι ποδών δια την ενδυμασίαν χρειωδών" !!!
Το 1899, ο τότε υπουργός Παιδείας, καταθέτει νομοσχέδιο για την Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση. Και ο Γληνός και ο Δελμούζος θεωρούν το νομοσχέδιο ως την πρώτη σοβαρή προσέγγιση στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας, προτείνοντας κάποιες προσθήκες με κυριότερη εκείνη του Γληνού ο οποίος θεωρούσε ότι η Τεχνική και Επαγγελματική εκπαίδευση πρέπει να έπονται μιας γενικής οκτάχρονης Γενικής παιδείας. Φυσικότατα, το νομοσχέδιο δεν ψηφίστηκε ποτέ από την ελληνική βουλή (με αποτέλεσμα και την παραίτηση του υπουργού Παιδείας).
Χαρακτηριστικό είναι ένα δημοσίευμα της εποχής (1900) του Κωνσταντίνου Σκόκου, όπου περιγράφεται με γλαφυρό τρόπο η επικρατούσα κατάσταση: "Η ελληνική γυμνασιακή παίδευσις δεν εγγυάται τίποτε άλλο παρά υπεραρίθμους επιστήμονας των οποίων το στάδιον είναι εκ των προτέρων αποκεκλεισμένον, και νεολαίαν ημιμαθή, αργόσχολον, αδρανή, για κανένα θετικό επάγγελμα. Η υπαλληλική θεσιθηρία στην Ελλάδα, συντελεί ώστε χιλιάδες νέοι να στρέφονται προς το δημόσιο ταμείο ζητώντας να τραφούν από το Πρυτανείο, εποφθαλμιούντες κάποια θέση που θα τους εξασφαλίζει όχι μέλλον αλλά τον επιούσιον".
Όπως περιγράφει ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, η Ελλάδα του 1900 έχει τους περισσότερους δημοσίους υπαλλήλους. Αποτελούν περίπου το 1/12 του πληθυσμού.
Οι προσπάθειες συνεχίστηκαν και τα επόμενα έτη αλλά μέσα στους πολέμους που βίωσε η Ευρώπη και περισσότερο η Ελλάδα (στις αρχές του 20ου αιώνα) δεν ευόδωσε καμία.
Έτσι ερχόμαστε στη μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929.
Δεν μπορώ να αποφύγω τον πειρασμό να παραθέσω ένα μέρος από ομιλία του Ελ. Βενιζέλου τον Φεβρουάριο του 1929:
"Αντιδράσατε με όλην σας την ψυχήν κατά της απηρχαιωμένης πλέον καταστρεπτικής αντιλήψεως ότι ευγενές στάδιον είναι εκείνον μόνον εις το οποίον ο νους διευθύνει την γραφίδα και την σμίλην ή τον διαβήτην ή τα άλλα όργανα τα οποία δεν απαιτούν και καταβολήν μυϊκής δυνάμεως.... Εξημέρωσεν ήδη η ημέρα κατά την οποίαν οι μορφωμένοι εργάται και τεχνίται, οι οποίοι χρησιμοποιούν τον νουν των όπως διευθύνουν καλύτερα την λεγομένην χειρωνακτικήν εργασίαν, θα κατέχουν και κοινωνικώς ανωτέραν θέσιν..."!!
Κατατοπιστικό είναι και το επόμενο απόσπασμα από την εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου:
"Οι αποφοιτώντες εκ των ελληνικών σχολείων ουδεμίαν έχουν προπαρασκευήν δια το επάγγελμα εις ό επιδίδονται. Απεναντίας μάλιστα ως εκ του περιεχομένου και του πνεύματος της μορφώσεώς των φέρουν εν αυταίς τα σπέρματα ποιάς τινός περιφρονήσεως της παραγωγικής εργασίας. Εκ δε των αποφοιτώντων εκ των γυμνασίων οι πλείστοι αποδίδονται εις την κοινωνίαν όχι μόνον απροετοίμαστοι δι' έν οιονδήποτε επάγγελμα, αλλά και μένουν παραστρατισμένοι διαρκώς αποτελούντες την μεγάλην τάξιν των θεσιθηρών."
Σημαντικό στοιχείο της μεταρρύθμισης του 1929 είναι ότι ως σκοπός του Δημοτικού σχολείου ορίζεται όχι "η θρησκευτική, εθνική και ηθική διαπαιδαγώγηση" αλλά "η στοιχειώδης προπαρασκευή για τη ζωή και η παροχή των απαραίτητων στοιχείων για να γίνουν (οι μαθητές) χρηστοί πολίτες".
Ο Γληνός, πολύ σωστά, ισχυριζόταν ότι τα νομοσχέδια έχουν δημαγωγικό χαρακτήρα, κυρίως διότι δεν υπήρχε καμία μελέτη υλοποίησής τους. Πράγματι, τα πρώτα 2-3 χρόνια της ίδρυσης Τεχνικών & Επαγγελματικών σχολών, υπήρξε θεαματική αύξηση των φοιτούντων μαθητών. Συντομότατα όμως ο αριθμός των φοιτούντων έπεσε σε χαμηλότερα επίπεδα (σε σχέση με πριν τη μεταρρύθμιση).
Διότι παρέμειναν "ανεπαρκέστατα και άθλια οργανωμένα, περιφρονημένα από το κράτος, από τους δασκάλους και τους μαθητές τους, έπαιξαν για ελάχιστο ποσοστό το ρόλο καταφυγίου μπροστά στην αποτυχία εισαγωγής στο γυμνάσιο ή τη χαμηλότατη οικονομική κατάσταση του μαθητή, που έφτανε αργοπορημένος στο απολυτήριο του Δημοτικού".
Επόμενη σοβαρή προσπάθεια διαγράφεται το 1959, επί κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή. Μία επιτροπή σοφών προτείνει τις βασικές κατευθύνσεις της Γενικής και Τεχνικό-Επαγγελματικής παιδείας. Σημαντική απόφαση είναι και η υπαγωγή όλων των Τεχνικών σχολών που λειτουργούσαν υπό την εποπτεία διάφορων υπουργείων, στο υπουργείο Παιδείας. Δυστυχώς τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60 σημαδεύτηκαν από μεγάλες κοινωνικές αναταραχές, έκρυθμη πολιτική κατάσταση και το κυριότερο τη μεγάλη ανεργία που μάστιζε την ελληνική κοινωνία με αποτέλεσμα το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα του πλέον παραγωγικού τμήματος του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας. Φυσικό ακόλουθο η αδυναμία υλοποίησης της προσπάθειας του 1959.
Σταθμός βέβαια είναι και η σημαντική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γεωργίου Παπανδρέου το 1964, η οποία άλλαξε όλη τη φιλοσοφία του μέχρι τότε εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας, χωρίς όμως ιδιαίτερη έμφαση στην Τεχνική & Επαγγελματική εκπαίδευση. Μεταρρύθμιση η οποία δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί λόγω της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης και της δικτατορίας των συνταγματαρχών το 1967.
Και ερχόμαστε στο 1970, με τη χούντα στην εξουσία, όπου κατόπι και προτροπών του ΟΟΣΑ (από το 1965) ιδρύονται οι Κατώτερες (όπου μπορούσαν να φοιτήσουν απόφοιτοι Δημοτικού) και Μέσες (για αποφοίτους του τριτάξιου Γυμνασίου) Τεχνικές Σχολές καθώς και 5 Κέντρα Ανώτερης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (τα γνωστά ΚΑΤΕΕ) που άρχισαν να λειτουργούν το 1973.
Το 1976, επί κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή, με υπουργό παιδείας τον Βασίλη Κοντογιαννόπουλο, επιχειρείται μία γενικότερη μεταρρύθμιση στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης και της Τεχνικής & Επαγγελματικής εκπαίδευσης. Δυστυχώς πολλοί βουλευτές-εισηγητές της κυβέρνησης (αλλά και ορισμένοι της αντιπολίτευσης) διακατέχονται από άκρατο συντηρητισμό και αντιδρούν έντονα στις αλλαγές. Χαρακτηριστικό είναι ένα απόσπασμα από την ομιλία του προέδρου της κοινοβουλευτικής επιτροπής της ΝΔ, ο οποίος ήταν και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο: "Η ελληνική εκπαίδευση είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι συνυφασμένη με την παιδεία των αρχαίων χρόνων, των κλασικών χρόνων και ιδιαίτερα των ελληνιστικών".
Παρά τις αντιδράσεις το νομοσχέδιο ψηφίζεται, έστω και με αρκετές αλλαγές. Με βάση εκείνο το νομοσχέδιο ιδρύονται και τα γνωστά ΤΕΛ. Δυστυχώς και σ' αυτή την περίπτωση κυριάρχησε η παλαιά άποψη περί "αριστοκρατικής παιδείας", οδηγώντας τους κάτω του μετρίου μαθητές υποχρεωτικά προς τα ΤΕΛ. Να υπενθυμίσω για τους νεότερους ότι την εποχή εκείνη οι μαθητές του Γυμνασίου έδιναν γραπτές εξετάσεις για να εγγραφούν στην Α' Λυκείου. Όσοι είχαν μέσο όρο στις εξετάσεις κάτω από 12,5 πήγαιναν υποχρεωτικά στα ΤΕΛ.
Η επόμενη σημαντική αλλαγή γίνεται με το γνωστό νόμο 1566 του 1985. Με βάση εκείνο το νόμο ιδρύονται και τα Σχολικά Εργαστηριακά Κέντρα (ΣΕΚ) και τα Ενιαία Πολυκλαδικά Λύκεια (ΕΠΛ), όπου επιχειρείται ένα "πάντρεμα" της Γενικής παιδείας με την Τεχνική & Επαγγελματική. Παρά το γεγονός αυτό, η πλειονότητα των μαθητών ακολουθούσε κλάδους της Γενικής Παιδείας, οι οποίοι οδηγούσαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, χάνοντας ουσιαστικά τα ΕΠΛ τον προσανατολισμό τους από τον αρχικό σχεδιασμό και φιλοσοφία με αποτέλεσμα τη φθίνουσα πορεία τους.
Έτσι φτάνουμε στην τελευταία μεταρρυθμιστική προσπάθεια με το νόμο 2640 του 1998. Με βάση εκείνο το νόμο καταργούνται οι ΤΕΣ και τα ΤΕΛ και ιδρύονται τα ΤΕΕ. Η μεγάλη τομή είναι η ίδρυση δεκάδων νέων τομέων και ειδικοτήτων, με επαρκή έως πλήρη αυτή τη φορά εργαστηριακό εξοπλισμό. Τα ΤΕΕ, στα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους προσέλκυσαν μεγάλο αριθμό μαθητών, όχι μόνο αποφοίτους Γυμνασίου αλλά και αποφοίτους Γενικών Λυκείων και μάλιστα διαφόρων ηλικιών. Σοβαρή αιτία ήταν ότι (με βάση κάποιον άλλο νόμο) η άσκηση πολλών επαγγελμάτων έβαζε ως προϋπόθεση το πτυχίο που έδιναν τα ΤΕΕ.
Η ταφόπλακα μπήκε με το νόμο 3475 το καλοκαίρι του 2006 όπου καταργήθηκαν οι περισσότερες ειδικότητες στα νέα πλέον ΕΠΑ.Λ., με μεταφορά ορισμένων εξ αυτών στις ΕΠΑ.Σ., με αποτέλεσμα την δραματική συρρίκνωση του μαθητικού δυναμικού. Σίγουρα υπήρχε ανάγκη μιας αναμόρφωσης των προγραμμάτων σπουδών και της κατεύθυνσης που έπρεπε να ακολουθήσουν τα ΤΕΕ, αλλά προτιμήθηκε η μέθοδος του "πονάει κεφάλι - κόβει κεφάλι". Ως αποτελέσματα της "μεταρρύθμισης" είχαμε τη στροφή των μαθητών σε ιδιωτικές σχολές, την υποβάθμιση (και σε ορισμένες περιπτώσεις την "γκετοποίηση") της Τεχνικής & Επαγγελματικής εκπαίδευσης, χωρίς να ξεχνάμε και τους χιλιάδες εκπαιδευτικούς ορισμένων ειδικοτήτων οι οποίοι απέμειναν χωρίς αντικείμενο (υποαπασχολούμενοι ως γραμματείς, επιστάτες και ότι άλλο προκύψει).
Από φέτος το Σεπτέμβριο αλλάζουν(;) πάλι τα πράγματα στη Τεχνικό-επαγγελματική εκπαίδευση. Μέχρι στιγμής οι μόνες αλλαγές είναι η ονομασία (Τεχνολογικό Λύκειο) και το πρόγραμμα σπουδών της πρώτης τάξης το οποίο στην ουσία ταυτίζεται με το πρόγραμμα σπουδών της Α' τάξης του Γενικού Λυκείου. Οι λόγοι είναι δύο. Ο πρώτος είναι ότι ακόμη δεν έχει ψηφιστεί το σχετικό νομοσχέδιο (αναμένεται η κατάθεσή του στη Βουλή μέσα στον Σεπτέμβριο). Ο δεύτερος έχει να κάνει με αυτό που παρατήρησε ο Γληνός πριν 80 χρόνια και αφορά στη υλοποίηση των όποιων διατάξεων ψηφιστούν τελικά (αν ψηφιστούν).
Πολλοί είναι αυτοί που συμφωνούν με την εισηγητική έκθεση του σχεδίου νόμου (μέσα σ' αυτούς και ο γράφων). Και όσο κι αν φαίνεται απίστευτο και η ΟΛΜΕ συμφώνησε σε αρκετά σημεία. Εξ άλλου δεν είναι η πρώτη φορά, από την εποχή του Καποδίστρια μέχρι σήμερα, που συναντάμε άριστες ή έστω πολύ καλές εισηγητικές εκθέσεις σε νομοσχέδια που αφορούν στην Παιδεία. Εκείνο από το οποίο πάσχουμε είναι η υλοποίηση των αποφάσεων (και ειδικότερα όταν γι' αυτές χρειάζεται να "πέσει" και χρήμα, διότι Τεχνική εκπαίδευση χωρίς χρήμα είναι πιάτο χωρίς φαγητό).
Επίσης είναι επιβεβλημένο να αλλάξει η αναλογία των μαθητών που φοιτούν στα Γενικά Λύκεια και στα Τεχνολογικά Λύκεια. Μέσα σε 40 περίπου χρόνια καταφέραμε ο πτυχιούχος πανεπιστημίου να είναι το πιο φτηνό εργατικό δυναμικό. Και η αναλογία πρέπει να αλλάξει όχι για να γίνει "αποσυμφόρηση" στο Γενικό Λύκειο αλλά διότι το πτυχίο που θα δίδεται θα πρέπει να παρέχει τα εχέγγυα για επαγγελματική σταδιοδρομία και αποκατάσταση. Και για να γίνει αυτό χρειάζονται απαραίτητα δύο πράγματα:
- Πολιτική βούληση σε επίπεδο κομμάτων (Με το να δαπανάς το 2,69% του προϋπολογισμού για την Παιδεία, είμαστε απλώς ένα βαθμό πιο πάνω από την εποχή του Κρυφού Σχολείου).
- Αλλαγή της νοοτροπίας μας ως κοινωνία (και κυρίως σε επίπεδο οικογένειας).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου